Od wieków jasełka towarzyszą nam w okresie świątecznym. Ciężko wyobrazić sobie Wigilię Bożego Narodzenia bez tego widowiska. Tylko czym tak właściwie są jasełka? Odpowiedź może wydawać się banalna, lecz ich znaczenie i historia skrywają tajemnice i ciekawostki, o których większość z nas nie zdaje sobie sprawy. A może warto poświęcić kilka minut, zainteresować się i zgłębić temat, który jest ciekawszy niż można przypuszczać? Zwłaszcza że tegoroczne Święta Bożego Narodzenia są już coraz bliżej. W tym artykule znajdziecie odpowiedzi na pytania: czym są jasełka, skąd się wzięły, jak wygląda ich scenariusz oraz przygotowania z nimi związane? Jeśli jesteście ciekawi i chcecie dowiedzieć się więcej, czytajcie dalej! 😉
Jasełka – czym są i co upamiętniają?
Nazwa jasełek pochodzi od staropolskiego słowa „jasło”, czyli żłób. Możemy też spotkać się z innymi nazwami jak: betlejemka, szopka czy wertep (to określenie jest używane głównie w okolicach granicy polsko-ukraińskiej). Jasełka są widowiskiem przybliżającym historię narodzin Pana Jezusa i innych wydarzeń związanych z tym cudem. Odbywają się one każdego roku w okresie Świąt Bożego Narodzenia lub tuż przed, najczęściej w Wigilię 24 grudnia.
Jasełka mogą przybierać różne formy – taneczne, teatralne, koncertowe, a nawet pochody uliczne – które mają miejsce w kościołach, domach kultury czy szkołach i organizowane są przez różne grupy wiekowe (dzieci, dorosłych, młodzież). Oprócz przedstawienia historii narodzin Chrystusa, ważną częścią jasełek jest też towarzyszące mu kolędowanie. Mianem największych jasełek ulicznych określany jest Orszak Trzech Króli.
Historia jasełek
Jak powszechnie wiadomo, jasełka mają postać widowiska przedstawiającego wydarzenia związane z przyjściem na świat Pana Jezusa. Jednak na pytanie o pochodzenie tej tradycji już mało kto zna odpowiedź.
Przedstawienie bożonarodzeniowe swój początek miało w 1223 roku, kiedy to została zaaranżowana pierwsza taka scena. Miała ona miejsce w Greccio, a jej twórcą jest uważany św. Franciszek z Asyżu.
Do Polski zwyczaj ten przywędrował na przełomie XIV i XV wieku z Włoch. Natomiast w pierwszej połowie XVIII wieku zostały wydany przez polskich biskupów zakaz wystawiania jasełek w kościołach z powodu przenikania do ich treści coraz większej ilości bohaterów i scen, mających na celu zaspokajanie potrzeby rozrywki. Wtedy to kolędowanie z szopkami zaczęto organizować poza murami świątyń, co zapoczątkowało powstanie wędrownych teatrzyków, mających charakter świecki.
Treść pierwszych jasełek to historia narodzin Zbawiciela oraz towarzyszącego mu spisku króla Heroda. Pierwotnie figury przedstawiające Dzieciątko Jezus, Jego Matkę Maryję, św. Józefa oraz inne postacie były nieruchome, później zakony bernardyńskie i franciszkańskie sprawiły, że zastąpiono je marionetkami.
Jak wyglądają jasełka? – treść przedstawienia
Jasełka, których najczęstszą formą jest przedstawienie teatralne, mają na celu ukazanie wydarzeń z Betlejem, kiedy to narodził się Chrystus. Fabuła rozgrywa się w czasach panowania króla Heroda Wielkiego, który miał duży wpływ na losy Świętej Rodziny.
Wszystko rozpoczyna się od momentu, kiedy Maryi ukazał się Archanioł Gabriel, by oznajmić jej, że została wybrana, by sprowadzić na świat Zbawiciela, a ona pokornie przyjęła wolę Pana. Gdy termin narodzin był już bliski, zarządzono spis ludności w całym państwie, przez co Maryja wraz z małżonkiem, św. Józefem, musieli udać się do Betlejem. Gdy tam dotarli, nie znaleźli żadnego wolnego miejsca w gospodzie i Maryja urodziła Jezusa w ubogiej stajence wśród zwierząt. Pierwszymi, który – po otrzymaniu dobrej nowiny od anioła – przyszli powitać Zbawiciela, byli pastuszkowie.
W tym czasie za sprawą pojawienia się nowej gwiazdy na niebie, do Betlejem z darami udali się także Trzej Mędrcy ze wschodu. Jednak początkowo myśleli, że Pan przyjdzie na świat na dworze króla Heroda. Tym sposobem dowiedział się on o tym fakcie i chciał zabić Dzieciątko Jezus, przez co Święta Rodzina musiała uciekać do Egiptu.
Aktorzy występujący w przedstawieniach jasełkowych wywodzą się z różnych grup wiekowych, najczęściej jednak są to dzieci i młodzież. Ponadto nieodłącznym elementem każdych jasełek jest śpiewanie pastorałek i kolęd, które wyrażają ogromną radość ludzkości, wynikającą z przyjścia Chrystusa.
Przygotowania do jasełek
Przygotowanie jasełek wymaga zaangażowania sporej grupy osób. Jako miejsce odgrywania tego widowiska służą przeważnie domy ludowe, kościoły, szkoły i przedszkola. By zorganizować przedstawienie, potrzebni są przede wszystkim aktorzy oraz scenariusz. Nie może zabraknąć postaci Dzieciątka Jezus, Jego Matki Maryi, św. Józefa, Heroda, Trzech Króli i pastuszków. Ważną rolę w przedstawianej historii odgrywają także zwierzęta obecne podczas narodzin Chrystusa, dlatego nie można nie uwzględnić i tych bohaterów.
Kluczowym elementem w kwestii organizacji jasełek są odpowiednie rekwizyty i stroje. Bez nich całe przedstawienie straci swój urok. Stroje na jasełka są bardzo charakterystyczne:
- skromne szaty Józefa i Matki Bożej,
- góralskie przebrania dla pastuszków,
- bogate i ozdobne wraz z koronami dla Trzech Mędrców i króla Heroda,
- białe ze skrzydłami dla aniołów lub czarne z rogami dla diabła.
Wśród rekwizytów na pewno znajdą się: gwiazda betlejemska, dary od Trzech Króli czy żłóbek.
W Polsce często możemy zaobserwować tendencję do nadawania jasełkom bardziej ludowego, regionalnego charakteru. Często wplata się w kwestie aktorów elementy gwary regionalnej i wykorzystuje regionalne stroje. Fabuła bywa też ubogacona o wątki dotyczące obecnych czasów, często dotyczących współczesnych zwyczajów bożonarodzeniowych i tego, jak wygląda teraz pielęgnowanie tradycji. Popularny jest też wątek przedstawiający metaforyczną walkę dobra ze złem, czyli zestawienie postaci anioła i szatana.
Podsumowanie
Okres świąt Bożego narodzenia to wyjątkowy czas, który jest pełen uroku i ciepła, mimo chłodu panującego na zewnątrz. To także chwile, kiedy spędzamy więcej czasu z bliskimi. Klimat Bożego Narodzenia tworzą też piękne tradycje, jak między innymi jasełka i blisko z nimi związane kolędowanie, które należy pielęgnować każdego roku. Bez takich zwyczajów atmosfera Świąt traci swoją wyjątkowość. Jasełka to nie tylko przedstawienie, to tradycja i sposób na przybliżenie nam jednego z najważniejszych wydarzeń w dziejach ludzkości, czyli przyjścia na świat Zbawiciela.
